H ΜΑΡΘΑ ΜΠΟΥΖΙΟΥΡΗ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΑΜΑΡΥΝΘΟ" ΠΟΥ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙ ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ

Photo Credit:Θωμάς Αρσένης

Ήταν Οκτώβρης του 2006. Η Αμάρυνθος, μια κωμόπολη της Εύβοιας, στρέφει επάνω της τα φώτα της δημοσιότητας, μετά την καταγγελία για βιασμό μιας 15χρονης μαθήτριας από την Βουλγαρία από τέσσερις συμμαθητές της σε υπό κατάληψη λύκειο της περιοχής, όπως δήλωσε η ίδια στο τοπικό αστυνομικό τμήμα συνοδευόμενη από την μητέρα της. Το 2010 το Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων Χαλκίδας έκρινε αθώους τους τέσσερις κατηγορούμενους για τον βιασμό, ενώ η 19χρονη τότε μαθήτρια παραπέμφθηκε για ψευδορκία, ψευδή καταμήνυση, παραπλάνηση σε ψευδορκία και συκοφαντική δυσφήμιση. Η Μάρθα Μπουζιούρη, απόφοιτος του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν και του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ και υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επιστρέφει στην υπόθεση της Αμαρύνθου 12 χρόνια μετά και με όχημα την φόρμα του θεάτρου ντοκιμαντέρ απευθύνει ένα κάλεσμα ενάντια στην λήθη. «Η δική μας Αμάρυνθος είναι μια πρόσκληση να ξανακοιτάξουμε το παρελθόν με την προσδοκία να δημιουργήσουμε ένα λιγότερο βίαιο, περισσότερο φιλόξενο μέλλον» μας λέει η ίδια λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα της παράστασης στο χώρο Ε της Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Τι σε έκανε να ασχοληθείς με την υπόθεση της Αμαρύνθου 12 χρόνια μετά;

Η υπόθεση της Αμαρύνθου επιλύθηκε σε μια αίθουσα δικαστηρίου, μακριά από διαμαρτυρίες, εντάσεις και μιντιακό θόρυβο. Οι κατηγορούμενοι νέοι αθωώθηκαν παμψηφί, ενώ η κοπέλα που είχε καταγγείλει ομαδικό βιασμό μηνύθηκε για συκοφαντική δυσφήμιση, ψευδή καταμήνυση και άλλα συναφή αδικήματα. Το πληροφορήθηκα όταν έπεσε τυχαία στα χέρια μου το δημοσίευμα μιας εφημερίδας - ένα μονόστηλο των 100 λέξεων. Νωρίτερα, το 2006, το θέμα είχε πάρει πρωτοφανείς διαστάσεις: μια ευαίσθητη υπόθεση που αφορούσε παιδιά είχε μετατραπεί αστραπιαία σε εθνικό θέαμα διχασμού. Όσοι είχαν σπεύσει τότε να εκφέρουν γνώμη και να διαλέξουν μεριά – συχνά με τρόπο απερίσκεπτο και ισοπεδωτικό – είχαν δει σε αυτή πολλά διεγερτικά συστατικά: σεξ, ανηλίκους, σχολεία, μετανάστες, συντηρητικές τοπικές κοινωνίες, ρατσισμό, συγκάλυψη. Η υπόθεση της Αμαρύνθου μου έφερε στο μυαλό άλλες, παλιότερες αλλά και μεταγενέστερες "Αμαρύνθους". Ανέτρεξα στο αρχείο μου και άρχισα να ερευνώ μια ιστορία η οποία διαισθάνθηκα πως εμπεριέχει πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις βίας, πέρα από το αρχικό περιστατικό ενός καταγγελθέντος βιασμού.

Μίλησε μας για την φόρμα του θεάτρου ντοκιμαντέρ με την οποία έχεις ασχοληθεί γενικότερα και χρησιμοποιείς εδώ;

Η εναχόλησή μου με το θέατρο ντοκιμαντέρ προέκυψε οργανικά μέσα στα χρόνια. Είδα σε αυτό ένα ζωτικό χώρο εντός του οποίου συναντιέται και συνδιαλέγεται η τέχνη του θεάτρου με την κοινωνική επιστήμη της ανθρωπολογίας. Όχι μόνο μεθοδολογικά, αλλά κυρίως σε επίπεδο προσέγγισης του θέματος και αλληλεπίδρασης με πραγματικούς ανθρώπους. Σε αυτό το είδος θεάτρου, το στάδιο της έρευνας – κυρίως η επαφή και επικοινωνία με τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, η κατανόηση των απόψεων και εμπειριών τους – είναι καθοριστικής σημασίας για την οπτική της παράστασης, τους δραματουργικούς της άξονες, το ύφος της μεταγραφής του υλικού τεκμηρίωσης σε θεατρικό λόγο. Ταυτόχρονα, σημαντικό ρόλο παίζει η εμπλοκή των δημιουργικών συντελεστών, διανοητικά και συναισθηματικά, στην όλη διαδικασία: οι σκέψεις, τα διλήμματα, οι προβληματισμοί που αυτή γεννά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του καλλιτεχνικού έργου. Σε αυτή την κατεύθυνση, το θέατρο ντοκιμαντέρ που επιχειρούμε, όντας ανθρωποκεντρικό στον πυρήνα του, πιστεύω πως είναι σε θέση να διαχειριστεί και να αναδείξει ευαίσθητα ζητήματα ή γεγονότα με κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, όπως η υπόθεση της Αμαρύνθου. Όπως το αντιλαμβάνομαι, το ανθρώπινο είναι βαθιά πολιτικό.

Σε ποιο υλικό βασίζεται η παράσταση; Χρειάστηκε να μεταβείς και προσωπικά στην περιοχή αυτή στο πλαίσιο της έρευνας;

Η παράσταση είναι βασισμένη σε πεντάμηνη έρευνα, σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Με σύμβουλο έρευνας την καθηγήτρια Αθηνά Αθανασίου, ανατρέξαμε στο αρχείο έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου μαζί με ομάδα φοιτητών του Τμήματος (Γρηγόρης Γκουγκούσης, Νούρη Διακάκη, Αθηνά Σίμογλου). Στη συνέχεια συζητήσαμε και πραγματοποιήσαμε συνεντεύξεις με ανθρώπους οι οποίοι σχετίζονται με την υπόθεση, άμεσα ή έμμεσα. Το υλικό αυτό δραματοποιήθηκε μέσα από μια εκτενή, ταυτόχρονη διαδικασία προβών και συγγραφής, και μαζί με την έρευνα αρχείου και πεδίου, συνέθεσαν το δραματουργικό άξονα και το περιεχόμενο του έργου.

Ποια είναι «η δική σας Αμάρυνθος» και πως την προσεγγίζετε στην παράσταση;

Η δική μας Αμάρυνθος είναι μια πρόσκληση να ξανακοιτάξουμε το παρελθόν με την προσδοκία να δημιουργήσουμε ένα λιγότερο βίαιο, περισσότερο φιλόξενο μέλλον. Είναι μια αφορμή να ξαναθυμηθούμε όλα όσα μας οδήγησαν στιγμιαία να φωνάξουμε, στη συνέχεια να αποσυρθούμε και τελικά να ξεχάσουμε. Η παράσταση επιχειρεί να φέρει στη σκηνή σκέψεις, συναισθήματα, αντιδράσεις και εμπειρίες ανθρώπων που σχετίστηκαν, άμεσα ή έμμεσα με την υπόθεση, και παράλληλα να ξεδιπλώσει τις ηθικές, συναισθηματικές και ιδεολογικές ταλαντεύσεις που βιώσαμε εμείς, ως συντελεστές αυτής της δουλειάς, έχοντας επίγνωση ότι καταπιανόμαστε με μια ευαίσθητη υπόθεση του πρόσφατου παρελθόντος.

Πως πιστεύεις ότι αντιμετωπίζεται το θέμα του βιασμού στις κλειστές κοινωνίες και ποια είναι η άποψη που υπάρχει για τις γυναίκες θύματα βιασμού στην Ελλάδα του 2018;

Λαμβάνοντας υπόψη τις υποθέσεις που έρχονται στο φως εντός και εκτός συνόρων, αλλά και τις σχετικές έρευνες, δεν ξέρω αν σε κάτι διαφοροποιείται σοβαρά η Ελλάδα ή οι τοπικές κοινωνίες από το Hollywood, το Montmagny της Γαλλίας, την Pamplona της Ισπανίας ή την ανώνυμη επαρχία στο Σουδάν. Οι γυναίκες - θύματα βιασμού συχνά υποβάλλονται σε μια δευτερογενή βία, θεσμικά και κοινωνικά, που είναι εξίσου ή και πλέον επώδυνη από το ίδιο το αρχικό γεγονός. Μπορώ μόνο να φανταστώ τι σημαίνει για μια γυναίκα το να υποβάλεται στη διαδικασία να εξιστορήσει λεπτομερώς μια τόσο τραυματική εμπειρία ενώ καλείται να απολογηθεί για τη σεξουαλικότητά της, την ερωτική της ζωή, τον τρόπο ντυσίματός της, το βαθμό «προκλητικότητάς» της, τα όρια της συναίνεσης. Αν υπάρχει πιθανότητα να επιτύχουμε, σταδιακά, μια ουσιαστική αλλαγή στάσης απέναντι σε αυτούς τους παράλογους και επικίνδυνους συσχετισμούς, νιώθω πως οφείλουμε να ξεκινήσουμε από τις αποσκευές με τις οποίες εφοδιάζουμε τα παιδιά για την ενήλικη ζωή τους.

Photo Credit: Ελίνα Γιουνανλή

Ως γυναίκα πως αισθάνεσαι απέναντι στην ατιμωρησία ή στην ανοχή τέτοιων φαινομένων;

Βγαίνω από τα κοινωνικά όρια του φύλου μου και απαντώ ως άνθρωπος: με ενοχλεί, με θλίβει, αλλά δεν με εκπλήσσει. Μάλλον με φέρνει προ των ευθυνών μου. Η αυθόρμητη ανάγκη μου είναι να μελετήσω, να επιχειρήσω να κατανοήσω και κάποιες φορές, να φέρω επί σκηνής τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους οδηγούμαστε στην ανοχή ή ατιμωρησία. Γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για φαινόμενα. Δεν υπερίπτανται, δεν μας κατακεραυνώνουν. Είναι δικά μας δημιουργήματα, πολιτισμική προέκταση του εαυτού μας. Και ως τέτοια, είμαστε ευτυχώς σε θέση να τα επηρεάσουμε.

Στην περίπτωση της Αμαρύνθου πως λειτούργησαν οι μηχανισμοί κατασκευής της αλήθειας;

Στην υπόθεση της Αμαρύνθου, η αλήθεια αναδείχτηκε ως συγκρουσιακή κατασκευή που θεμελιώθηκε πάνω σε αντιθετικά ζεύγη "αθώων και ενόχων", "θυτών και θυμάτων". Μέχρι σήμερα, έχει αφήσει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στις δύο επικρατούσες εκδοχές της ιστορίας. Για τη μία μεριά, στην Αμάρυνθο συντελέστηκε και συγκαλύφθηκε ένα έγκλημα ομαδικού βιασμού και εξευτελισμού ανήλικης μετανάστριας από Έλληνες συμμαθητές της, ενδεδυμένο με ρατσιστικές, πατριαρχικές και ταξικές προεκτάσεις. Για την άλλη μεριά, η υπόθεση δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια σκηνοθετημένη κατασκευή μιας ελευθερίων ηθών Βουλγάρας που συκοφάντησε τους εμπλεκόμενους εφήβους και διέσυρε μια ολόκληρη τοπική κοινωνία. Ως παράσταση θεάτρου ντοκιμαντέρ, εκείνο που επιχειρούμε είναι η αποκωδικοποίηση και προβληματοποίηση των μηχανισμών κατασκευής της αλήθειας και απόδοσης δικαιοσύνης οι οποίοι πάτησαν σε γενικεύσεις, αφορισμούς και προβληματικά στερεότυπα.

Πιστεύεις ότι η καταγωγή και η κοινωνική τάξη της κοπέλας έπαιξαν ρόλο στην έκβαση αυτής της υπόθεσης;

Πιστεύω πως ο τρόπος ερμηνείας και χειρισμού της υπόθεσης από ΜΜΕ, θεσμούς, πολιτικά πρόσωπα, κοινή γνώμη και τοπική κοινωνία επηρεάστηκαν σαφώς από την καταγωγή, κοινωνική τάξη κλπ της καταγγέλουσας κοπέλας αλλά και από αυτή των κατηγορούμενων παιδιών.

Έχοντας προσεγγίσει και πάλι το θέμα των μεταναστών και των προσφύγων στην «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το Δίκαιο του νερού» Πως πιστεύεις ότι στέκεται η ελληνική κοινωνία απέναντι στους μετανάστες και πόσο έχει διαβρωθεί από τον ρατσισμό και την ξενοφοβία;

Προτιμώ να αποφύγω μια γενικευμένη αποτίμηση περί ξενοφοβικής ή όχι στάσης της ελληνικής κοινωνίας. Στο μυαλό μου έρχονται εικόνες σκοτεινές και εικόνες γεμάτες ζεστασιά και καλοσύνη. Θέλω να κρατάω τις δεύτερες, ακόμα κι αν αφορμή για τη δουλειά μου είναι συχνά οι πρώτες. Το καλό και το κακό είναι μεταδοτικά.

Το κοινό έχει ρόλο θεατή ή καλείται να πάρει και ενεργή θέση σε όσα διαδραματίζονται μπροστά του;

Δεν μπορώ να τοποθετήσω το κοινό στον παθητικό ρόλο του θεατή. Κι ούτε επιδιώκω να το καλέσω να πάρει "θέση". Είναι σαν να προεξοφλώ αφενός ότι θα ανταποκριθεί με τρόπο ομοιογενή και συγκεκριμένο σε εκείνο το οποίο του επιφυλάσσουμε και αφετέρου ότι δεν θα έχει καμία επίδραση επάνω στο έργο ενόσω εξελίσσεται. Όμως ευτυχώς δεν είναι έτσι. Κάθε θεατής είναι κοινωνός και ταυτόχρονα μύστης μιας συλλογικής εμπειρίας. Οι διεργασίες, οι αντιδράσεις, οι ερμηνείες, είναι τόσες όσα και τα πρόσωπα στην πλατεία, σε άμεση συσχέτιση με αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα στη σκηνή. Και ταυτόχρονα, η συνισταμένη των διαδράσεων παράγει μια μοναδική κάθε φορά "θερμοκρασία", στην οποία εδράζεται η μαγεία αυτής της ανεπανάληπτης εμπειρίας που ονομάζουμε θέατρο. Πιστεύω πως το θέατρο ανοίγει ένα μικρό, εφήμερο χώρο προς συγκατοίκηση. Ανοίγει μια πόρτα και προσκαλεί ανθρώπους να μπουν. Το πώς και το πού θα βγουν είναι προϊόν ενός εσωτερικού ταξιδιού που συμβαίνει παράλληλα με αυτό της παράστασης. Μέχρι την επόμενη πόρτα. 

Αν συμπλήρωνες μια φράση δίπλα στον τίτλο «ΑΜΑΡΥΝΘΟΣ» ποια θα ήταν αυτή;

Αντί για το δικό μου επιμύθιο, θα ήθελα πολύ να διαβάσω τις φράσεις που θα συμπλήρωνε κάθε θεατής ξεχωριστά, έχοντας κάνει αυτό το ταξίδι.

Συνέντευξη στην Δέσποινα Ραμαντάνη

Αμάρυνθος

Πειραιώς 260 (Ε)

04/07 έως 06/07/2018 στις 21.00

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Κείμενο - Δραματουργία - Σκηνοθεσία: Μάρθα Μπουζιούρη
Σύμβουλος έρευνας: Αθηνά Αθανασίου
Ερευνητική ομάδα - Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Παντείου Πανεπιστημίου: Γρηγόρης Γκουγκούσης, Νούρη Διακάκη, Αθηνά Σίμογλου
Σκηνικά - κοστούμια: Ελένη Στρούλια – Ζαϊρα Φαληρέα
Σχεδιασμός και επιμέλεια εικόνας-ήχου: Voltnoi Brege
Σχεδιασμός φωτισμών: Ολυμπία Μυτιληναίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Παρασκευή Λυπημένου
Βοηθός σκηνογράφου: Ζώης Οικονόμου
Ηθοποιοί: Πολύδωρος Βογιατζής, Χαρά Μάτα Γιαννάτου, Γιώργος Κισσανδράκης, Θεανώ Μεταξά
Σύμβουλος επικοινωνίας: Μιχάλης Σαράντης
Οργάνωση - εκτέλεση παραγωγής: PLAYS2PLACE
Φωτογραφίες παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή