" Εκεί έχω αποθέσει τα τρίσβαθα του είναι μου, όλη τη λάσπη, όλη την λάμψη της ψυχής μου"
«Σε θέλω, σε ποθώ, σ' αγαπώ, σε λατρεύω,
είσαι τα πάντα για μένα. Αρκεί να σ' έχω κατακτήσει, να “είσαι” μόνο για μένα,
να είσαι κτήμα μου, να σε εξουσιάζω. Αλλιώς, θα σε διαλύσω, θα σε καταστρέψω,
θα σε συντρίψω.» Κάπως έτσι φαντάζεται την Πενθεσίλεια του Χάινριχ φον
Κλάιστ, αυτό το άγριο και εκστατικό έργο των αρχών του 19ου αιώνα, ο σκηνοθέτης
Παντελής Δεντάκης. Έρωτας και πόλεμος, πάθος και ανελέητα παιχνίδια εξουσίας,
τρυφερότητα και αέναη μάχη των δύο φύλων στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του
Ιδρύματος Ωνάση, από 14 έως 23 Φεβρουαρίου, με μια ομάδα πρωταγωνιστών: Βίκυ
Βολιώτη, Θάνος Τοκάκης, Αργύρης Ξάφης, Σύρμω Κεκέ, Άλκηστη Πουλοπούλου, Ηρώ
Μπέζου, Κώστας Κορωναίος, Αινείας Τσαμάτης.
«Εκεί έχω αποθέσει τα τρίσβαθα του είναι
μου, όλη τη λάσπη, όλη τη λάμψη της ψυχής μου» γράφει ο Κλάιστ σε επιστολή του
για την Πενθεσίλεια. Ο Κλάιστ,
συγγραφέας πρωτότυπος και μοναδικός στην εποχή του, ούτε ρομαντικός, ούτε
κλασικός, εμπνέεται από ένα άγνωστο σε πολλούς τρωικό επεισόδιο, για να
αφηγηθεί μια συντριπτική ερωτική ιστορία που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του
Τρωικού πολέμου. Οι Έλληνες και οι Αμαζόνες πολεμούν μπροστά στα τείχη της
Τροίας. Η βασίλισσα των Αμαζόνων, Πενθεσίλεια, και ο αρχηγός των Ελλήνων,
Αχιλλέας, μετατρέπουν σταδιακά τις μάχες σε ένα επικίνδυνο ερωτικό παιχνίδι. Οι
ερωτευμένοι γίνονται τέρατα που θέλουν να καταστρέψουν ο ένας τον άλλον. Έτσι,
η εμμονική ανάγκη για κυριαρχία του ενός επί του άλλου εξελίσσεται σε ένα
φρικιαστικό όργιο αίματος. «Η Πενθεσίλεια είναι ένας γιγάντιος πόθος που
γκρεμίζεται και γίνεται κομμάτια» γράφει ο συγγραφέας και φίλος του Κλάιστ, φον
Κόμελ. Το έργο διατρέχουν, όμως, δύο ιστορίες και δύο συγκρούσεις: της
Πενθεσίλειας με τον Αχιλλέα και της Πενθεσίλειας με το Χρέος και τον Νόμο.
Στην παράσταση, τα πρόσωπα του έργου
αναδίδουν αρχικά μια αίσθηση αβεβαιότητας και απορίας. Σαν να είναι
τοποθετημένα εκεί τυχαία, αντιμετωπίζουν τα πάντα με διάθεση παιχνιδιού, που
αγγίζει τα όρια της σάτιρας. Κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει και να εξηγήσει τη
συμπεριφορά της Πενθεσίλειας και του Αχιλλέα, αλλά και οι ίδιοι δεν έχουν τη νηφαλιότητα
να καταλάβουν τι ακριβώς τους συμβαίνει. Τη μια στιγμή θέλουν να αγκαλιάσουν
και την άλλη να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλον. Τραγικοί και κωμικοί
ταυτόχρονα, όπως κάθε ερωτευμένος, άλλοτε παρασύρονται από την ποίηση ενός
καλπάζοντος λόγου, άλλοτε στέκονται αμήχανοι μπροστά του. Η αρχική ονειρική
ατμόσφαιρα του σκηνικού χώρου μετασχηματίζεται σε ένα τοπίο αποδόμησης και
καταστροφής. Πρόκειται για «μια σύνθεση αφηγηματικού θεάτρου, κωμικής πρόζας
που αγγίζει τα όρια της φάρσας και σταδιακά οδηγείται στο πεδίο της αρχαίας
τραγωδίας και του σπλάτερ» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Παντελής Δεντάκης.
"Οι ήρωες του Κλάιστ
γεννούν τον συγγραφέα τους..."
Ο Heinrich von Kleist
(1777-1811) είναι ένας από τους πιο σπουδαίους Γερμανούς δραματουργούς,
δοκιμιογράφους και ποιητές του 19ου αιώνα. Ο έρωτας, η εξουσία, η αθωότητα και
η γνώση, το αμάρτημα και η σωτηρία είναι βασικά θέματα που διατρέχουν το έργο
του. Ανάμεσα στα πιο γνωστά θεατρικά έργα του είναι: Η σπασμένη στάμνα (1806), Πενθεσίλεια
(1807), Αμφιτρύων (1807), Το Κατερινάκι από το Χαϊλμπρόν (1807), Ο πρίγκιπας του Χόμπουργκ (1810).
Εμβληματικό είναι και το δοκίμιό του, Μαριονέτες
(1810), που μιλά για το θέατρο και τη λειτουργία του. Χρειάστηκε να περάσουν
πάνω από 100 χρόνια για να λάβει τη θέση που του άξιζε στην παγκόσμια
δραματουργία και να καθιερωθεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς Γερμανούς
συγγραφείς όλων των εποχών.
Στα τελευταία χρόνια
της ζωής του, ο Κλάιστ διατηρούσε πλατωνική σχέση με τη Henriette Vogel. Εκείνη
έπασχε από ανίατη ασθένεια και το 1811 αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν μαζί. Στις
21 Νοεμβρίου 1811, ο Κλάιστ σκότωσε την Εριέτα Φόγκελ με μία σφαίρα στην καρδιά
και έπειτα έβαλε το όπλο στο στόμα του και αυτοπυροβολήθηκε. Τάφηκαν πλάι πλάι
σε εκείνο ακριβώς το σημείο.
«Οι ήρωες του Κλάιστ
γεννούν τον συγγραφέα τους. Ο ίδιος είναι πιο τραγικό πρόσωπο από αυτά που
παρουσιάζονται στα έργα του.» – Stefan Zweig
H Πενθεσίλεια ανέβηκε για πρώτη φορά στη σκηνή το 1876, περίπου 70
χρόνια μετά τη συγγραφή της. Οι σύγχρονοι του έργου δεν μπόρεσαν να το
καταλάβουν και να το αποδεχτούν. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Γκαίτε: «Δεν
μπορώ να καταλάβω την Πενθεσίλεια.
Ανήκει σε ένα φύλο τόσο θαυμαστό και αλλόκοτο και κινείται σε μια περιοχή τόσο
ξένη που χρειάζομαι χρόνο για να βρω τα κατατόπια.» Η Πενθεσίλεια άρχισε να ανεβαίνει πιο συχνά μετά το 1911 (100 χρόνια
από τον θάνατο του Κλάιστ). Η Ricarda Schmidt εκτιμά ότι δύο λόγοι εμπόδισαν τη
σκηνική πορεία του έργου τον 19ο αιώνα: «Η απεικόνιση της γυναίκας ως όντος
ικανού να δράσει αποτελεσματικά στον πόλεμο και στις υποθέσεις του κράτους,
δηλαδή σε παραδοσιακά “αρσενικές” περιοχές, και η φρικτή πράξη κανιβαλισμού στο
φινάλε του έργου». Δεν είναι τυχαίο ότι η Πενθεσίλεια
άρχισε να γίνεται πιο δημοφιλής με την αφύπνιση του γυναικείου κινήματος στις
αρχές του 20ού αιώνα. Οι καλλιτέχνες άρχισαν να την «διαβάζουν» ως παραβολή για
την αιώνια μάχη των δύο φύλων.
«Ο Franz Kafka, ο
Thomas Mann, ο André Gide και άλλοι θαυμαστές του Κλάιστ έζησαν αργότερα από
την εποχή του. Το έργο του Κλάιστ έπρεπε να περιμένει τον 20ό αιώνα, με την
εμπειρία του γκροτέσκου, για να βρει ένα κοινό που να εκτιμήσει αυτή τη χρήση
της τραγικής φόρμας.» – Joel Agee
«Στην Πενθεσίλεια καταδεικνύεται η επίδραση
του αρχαιοελληνικού δράματος ως “ιδρυτικής πράξης» του ευρωπαϊκού δράματος. Ο
Κλάιστ, που εδώ επηρεάστηκε σαφώς από τις Βάκχες
του Ευριπίδη, υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός μετάδοσης της αρχαιοελληνικής
δραματουργίας στη σύγχρονη εποχή.» – Peter Stein
Με την Πενθεσίλεια του Κλάιστ έχουν αναμετρηθεί
σπουδαίοι σκηνοθέτες του 20ού αιώνα, ανάμεσά τους ο Claude Régy, ο
Frank-Patrick Steckel, o Luk Perceval, ο Michael Thalheimer και ο Peter Stein.
Η παράσταση του Στάιν παρουσιάστηκε μάλιστα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το
2002. Σημαντικοί Έλληνες σκηνοθέτες έχουν ανεβάσει επίσης το έργο: ο Γιάννης
Χουβαρδάς στο ΚΘΒΕ το 1986 και ο Ακύλλας Καραζήσης, με τους σπουδαστές του 3ου
έτους της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, το 2013, παράσταση που
συμμετείχε και στα 48α Δημήτρια.
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Παντελής Δεντάκης
Σκηνικά & Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου
Μουσική: Λευτέρης Βενιάδης
Φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής
Βοηθός Σκηνοθέτη: Κατερίνα Γεωργουδάκη
Μετάφραση υπερτίτλων στα αγγλικά: Μέμη Κατσώνη
Εκτέλεση Παραγωγής: Λυκόφως - Γιώργος Λυκιαρδόπουλος
Παίζουν: Βίκυ Βολιώτη, Θάνος Τοκάκης, Αργύρης Ξάφης,
Σύρμω Κεκέ, Άλκηστη Πουλοπούλου, Ηρώ Μπέζου, Κώστας Κορωναίος, Αινείας Τσαμάτης
Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Με υπέρτιτλους στα αγγλικά: Σάββατο 17,
Κυριακή 18, Πέμπτη 22 και Παρασκευή 23 Φεβρουαρίου 2018
Παράλληλη δράση
Παρασκευή 16 Φεβρουαρίου
Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού
με τους συντελεστές
Εισιτήρια:
Κανονικό: 7, 15 €
Μειωμένο, Φίλος, Παρέα 5-9 άτομα: 12
€
Παρέα 10+ άτομα: 11 €
Κάτοικος Γειτονιάς: 7 €
Ανεργίας, ΑμεA: 5 € | Συνοδός ΑμεA: 10
€
