"Ο συνδυασμός δυο επετείων , εκείνης για τα 100 χρόνια από την
γέννηση του σημαντικού Έλληνα ποιητή, μεταφραστή και στιχουργού Νίκου Γκάτσου, το
1911 στην Ασέα Αρκαδίας και εκείνης για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Αυγούστου
Στρίντμπεργκ το 1912 στο σπίτι της οδού Ντρότνιγκαταν
85 στην Στοκχόλμη,
δεν θα μπορούσαν παρά να δίνουν ένα και μόνο έργο,ως επιλογή για να ανεβάσουμε αυτό το χειμώνα. Τον «Πατέρα» του
Στρίντμπεργκ", μου λέει ο
σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής της παράστασης στον ρόλο του Ίλαρχου Άντολφ,
Γιώργος Βούρος, που υπηρετεί το θέατρο τα τελευταία 35 χρόνια, μιλώντας για την παράσταση που συνεχίζεται στο Θέατρο Βαφείο- Λάκης
Καραλής’ (συμπαραγωγή: ‘Θέατρο Χρωμάτων’ – ‘Προσωδία’). Λόγια του Ίψεν, του
Ζολά και του Καβάφη συνοδεύουν την κουβέντα μας καθώς γυρίζουμε στην
ανδροκρατούμενη Βαυαρία του 1887, για να παρακολουθήσουμε την αμφίρροπη
αναμέτρηση των δυο φύλων μέχρις αισχάτων μέσα από την αντιφατική «έντρομη» έλξη
που άσκησε η γυναίκα στην ζωή του συγγραφέα.
Στην παράσταση
υποδύεστε έναν αξιωματικό του ιππικού. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Ίλαρχου;
Ο Ίλαρχος είναι ένας άνθρωπος
καταρχήν κάπως καλομαθημένος, γιατί εκείνη την εποχή στην Σουηδία δεν γινόταν
κανείς αξιωματικός του ιππικού αν δεν είχε πλούσιο μπαμπά. Όπως ξεκαθαρίζει ο
συγγραφέας δεν πρόκειται για κανέναν σκληροτράχηλο προλετάριο πολεμιστή αλλά
για έναν επιστήμονα, πυλώνα κατά κάποιο τρόπο της σαφώς ανδροκρατούμενης
κοινωνίας εκείνης της εποχής, επηρεασμένο από τις θεωρίες του Δαρβίνου και του Γκρέγκορ Μέντελ για την βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου, που συγκλόνιζαν τότε την Ευρώπη. Τον στρατό τον
βλέπει σαν ένα υποχρεωτικό πάρεργο, μόνο και μόνο για να πληρώνει τους λογαριασμούς
τους στο οποίο τον οδήγησε ο γάμος. Μάλιστα αναφέρει χαρακτηριστικά ότι αν δεν
είχε παντρευτεί δεν θα έχανε τα καλύτερα του χρόνια στον στρατό. Αγάπησε πολύ
την γυναίκα του, του αρέσει να αναλύει τον κόσμο με την λογική , είναι άθεος
και αγαπά πολύ μόνο δυο πράγματα στην ζωή του: την κόρη του, την οποία την
βλέπει σαν δική του προέκταση και την επιστημονική του έρευνα σχετικά με την
ύπαρξη οργανικής ζωής σε άλλους πλανήτες. Όταν η γυναίκα του , καταστρέφει και τις
δυο αυτές σχέσεις εκείνος οδηγείται στην τρέλα.
Από ποιες εμπειρίες αντλεί ένας ηθοποιός έμπνευση προκειμένου να
προσεγγίσει αυτόν το ρόλο;
Πιστεύω ότι το πρώτο που πρέπει να
κάνει είναι να πείσει τον εαυτό του ότι έχει αυτά τα δυο πράγματα στην ζωή του
που αγαπά πάρα πολύ. Θα πρέπει να αισθανθεί ως πατέρας. Εγώ δεν έχω παιδιά και
είναι πιο δύσκολο. Ο ήρωας όμως έχει εκτός από την κόρη του και την
επιστημονική του έρευνα, την οποία νιώθει σαν παιδί του και αγαπά πάρα πολύ. Θα
πρέπει να σκεφτεί κανείς τι θα ήταν ένας άνθρωπος χωρίς εκείνο που αγαπά πάρα
πολύ. Αν δεν προσωποποιήσεις αυτά τα πράγματα θα έχεις δυσκολία να βιώσεις την
συντριβή και την ματαιότητα της ζωής.
Για εσάς πως προσωποποιούνται αυτά τα δυο;
Εγώ έχω δυο σκυλιά που αγαπώ πάρα
πολύ και φυσικά το θέατρο που το υπηρετώ εδώ και 35 χρόνια.
Πως θα αντιδρούσατε αν κάποιος σας στερούσε τα αγαπημένα σας αυτά
πράγματα;
Ο ήρωας καταστρέφεται αντί να
καταστρέψει. Για αυτό και ο Στρίτνμπεργκ τον βάζει να είναι καλομαθημένος και
να έχει κάποιες πιο εξευγενισμένες αντιδράσεις. Πιστεύω ότι και η δική μου
αντίδραση θα ήταν ίδια. Αυτό το παθαίνει κανείς δεν το επιλέγει, όπως και
ο ήρωας. Βέβαια ο Ίλαρχος, όπως
μας πληροφορεί ο συγγραφέας, ήταν πολύ ευφυής
σε βαθμό που ίσως φλερτάριζε με τις σκοτεινές περιοχές του εγκεφάλου, δηλαδή με την παράνοια.
Συμφωνείται με τον χαρακτηρισμό του Στρίντμπεργκ ως μισογύνη;
Δεν μπορεί να ερμηνεύσει κανείς
τον Στρίντμπεργκ χωρίς να κατανοήσει ότι ήταν ένας άνθρωπος που άλλαζε
συνέχεια. Ήταν ένας πνευματικός χαμαιλέων φοβερά υψηλού βεληνεκούς με φοβερά
βαθιά σκέψη. Παρόλο που έχει περάσει στο κοινό ως μισογύνης ο ίδιος είχε
δηλώσει επίσης ότι παρά τα όσα υποστηρίζει για τις γυναίκες περνούσε
πολύ καλά μαζί τους. Γενικότερα όμως ο Στρίντμπεργκ ήταν ένας άνθρωπος που κατά
καιρούς υιοθετούσε διαφορετικές απόψεις και φιλοσοφίες, κάθε μια από τις οποίες
την υπερασπιζόταν με πάθος. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ίψεν, με τον οποίο δεν
είχαν συναντηθεί ποτέ εν ζωή, είχε πάντα στο γραφείο του μια φωτογραφία του
Σουηδού συγγραφέα και όταν τον ρωτούσαν οι φίλοι του για εκείνον, ο Ίψεν απαντούσε «είναι τρελός αλλά δεν μπορώ
να γράψω ούτε μια γραμμή χωρίς να βλέπω τα μάτια αυτού του τρελού να με κοιτάνε».
Ποια είναι η σκηνοθετική πρόκληση ενός τέτοιου έργου;
Καταρχάς έχει μεγάλο ενδιαφέρον
το γεγονός, ότι ο συγγραφέας αρχικά ήθελε να δημιουργήσει αρχετυπικούς χαρακτήρες.
Στην συνέχεια θέλησε να γράψει το πρώτο νατουραλιστικό σκανδιναβικό δράμα , το
οποίο απέστειλε στον Εμίλ Ζολά στο πλαίσιο της αλληλογραφίας που είχε αναπτύξει
με τον «πατέρα» του νατουραλισμού. Όταν διάβασε το έργο του ο Ζολά του απάντησε
ότι δεν πρόκειται για ένα νατουραλιστικό έργο αφού δεν μαθαίνουμε ποτέ ούτε καν
το επώνυμο των ηρώων του. Ο Στρίντμπεργκ συνέχισε να γράφει για αρχετυπικούς χαρακτήρες, όπως για τον άνδρα και την γυναίκα αντί για έναν συγκεκριμένο ήρωα ή ηρωίδα, με όνομα, επώνυμο και διεύθυνση, υποστηρίζοντας μάλιστα
ότι αν έγραφαν αρχαία τραγωδία τον 19ο αιώνα θα ήταν κάπως έτσι. Επίσης τα
έργα αυτά του Στρίντμπεργκ έχουν συνδυαστεί πολύ σε επίπεδο αρχετυπικών
προτύπων, τόσο με τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, όσο και με τον «Βασιλιά Λήρ»
του Σαίξπηρ.
Εσείς ποια γραμμή έχετε ακολουθήσει στην παράσταση;
Ένα είδος ποιητικού ρεαλισμού θα
έλεγα. Απέφυγα να προσπαθήσω να φτιάξω ένα αστικό δράμα τόσο σκηνοθετικά όσο
και ως σκηνογραφία. Ήθελα να δημιουργήσω δυο όσο το δυνατόν αρχετυπικούς χαρακτήρες, οι οποίοι συναντιόνται σε έναν χώρο και πολεμούν ο ένας τον άλλον μέχρι
τελικής πτώσης.
Σε ποιο επίπεδο πιστεύετε, ότι βρίσκεται σήμερα η σύγκρουση των δύο
φύλων;
Όλη η κοινωνία εκείνης της εποχής
ήταν δομημένη πάνω στην κυριαρχία του ανδρικού φύλου. Για να βγάλει για
παράδειγμα διαζύγιο μια γυναίκα εκείνη την εποχή , ήταν περίπου απίθανο. Για
αυτό και είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η Λάουρα χρησιμοποιεί έναν ανδρικό τρόπο να
κερδίσει τον Ίλαρχο, χρησιμοποιεί τους νόμους και τις ιατρικές γνωματεύσεις.
Δεν του ρίχνει βιτριόλι, ούτε προσπαθεί να τον δολοφονήσει. Δεν υπάρχει τίποτα
γυναικείο στον τρόπο που προσπαθεί να τον κερδίσει. Αντίθετα μοιάζει να
νικιέται από έναν πολύ ισχυρό άνδρα. Γι αυτό και είναι συζητήσιμος και εδώ ο
μισογυνισμός του , γιατί αποθεώνει την γυναίκα ως νικήτρια του παιχνιδιού.
Φυσικά 100 χρόνια μετά , πιστεύω ότι ο πόλεμος των δυο φύλων δεν είναι πια
αμφίρροπος. Τώρα η γυναίκα είναι κατά την γνώμη μου ξεκάθαρα ο νικητής.
«… ζήσαμε τη ζωή μας χωρίς να την καταλάβουμε, τη ζήσαμε σα μικρά
παιδιά γεμάτα φαντασίες και όνειρα, γεμάτα ιδανικά και ψευδαισθήσεις. Ώσπου επιτέλους ξυπνήσαμε με το κεφάλι κάτω
και τα πόδια ψηλά – κι αυτός που μας ξύπνησε ήταν κι αυτός υπνοβάτης…» Φράση του έργου, που θα μπορούσε να παραπέμπει
στην σύγχρονη κοινωνική εξέλιξη , την οποία βιώνουμε όλοι στις μέρες μας;
Αναλωνόμαστε όλοι σε πράγματα που
πιστεύουμε ότι έχουν σημασία αλλά δυστυχώς έρχεται κάποια στιγμή που
αποδεικνύεται πως ήταν μάταια. Το λέει ο Καβάφης στα «Τείχη» : «Χωρίς περίσκεψιν,
χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη… αλλά
δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον. Ανεπαισθήτως
μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω». Δεν είναι μόνο το πώς ζούσαμε πριν και ξαφνικά βρεθήκαμε
χρεωμένοι αλλά και οι δικές μας επιλογές. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα
είναι πόσοι άνθρωποι προσπαθούν σε όλη τους την ζωή για να δημιουργήσουν έναν υλικό
πλούτο και ξαφνικά τους προλαβαίνει μια άσχημη αρρώστια και πεθαίνουν. Αν αντί
να ξόδευαν την ζωή τους στον αγώνα να πάρουν άλλο ένα σπίτι ή άλλο ένα αμάξι,
αγωνίζονταν να κάνουν την καθημερινότητά τους πιο ωραία, ίσως να ζούσαν και περισσότερο.
Πιστεύω ότι από τις 100 ενέργειες που κάνουμε καθημερινά το 60-70% δεν έχει
καμία σχέση με την ευτυχία.
