"Χρειαζόταν μόνο μια λέξη, ένα σημάδι τους για να γράψω την αναφορά μου..." Όμως αυτό δεν ήρθε ποτέ. Ένας αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού θυμάται το Τερεζίν. Στρατόπεδο μεταγωγών και γκέτο, που ιδρύθηκε από την SS, κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο φρούριο της πόλης της Τερεζίν (γερμανικό όνομα Theresienstadt), που βρίσκεται 40 μίλια βορειοδυτικά της Πράγας, στην σημερινή Τσεχική Δημοκρατία. Η ιστορία μιας φυσιολογικής σχεδόν/σχεδόν φυσιολογικής πόλης αναβιώνει μέσα από την εξαιρετική σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλα, στην παράσταση Himmelweg (ο δρόμος για τον ουρανό) που παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, σε μετάφραση Μαρίας Χατζηεμμανουήλ με τον Νίκο Ψαρρά στο ρόλο του Γερμανού Διοικητή του Στρατοπέδου.
Σε μια γωνιά ένα κορίτσι, μαθαίνει μπάνιο στην κούκλα του. "Να έτσι. Το κάνεις πολύ καλά. Τώρα πρέπει να το κάνεις μόνη σου..." Λίγο πιο πέρα δυο αγόρια μαλώνουν για μια σβούρα " Έτσι ρίχνουμε τη σβούρα στη Γερμανία. Να σου δείξω; Πάρε τα χέρια σου από πάνω μου". Σε ένα παγκάκι ένα ζευγάρι συζητά για το μέλλον του. "Για εμάς το κάνω αυτό. Για εσένα και για εμένα. Για το μέλλον μας". Η συζήτηση μοιάζει να κυλά κανονικά, όταν εκείνη απαντά "Τα τρένα..." "Τα άκουσα πάλι σήμερα" "Εγώ θα φύγω, έλα κι εσύ μαζί". Ο ήχος από το τρένο δυναμώνει. Η εικόνα τους χάνεται. Και την θέση τους παίρνει ένα άλλο ζευγάρι, που τρέχει χαρούμενο. "Είσαι πολύ όμορφη σήμερα". Η ίδια φράση αναπαράγεται συνεχώς. Σαν να θέλει να πείσει. Σαν να πρέπει να πείσει. Ότι όλα είναι χαρούμενα. Όλα είναι όμορφα στο Τερεζίν. Καθώς την κυνηγά, ένα κουτί πέφτει από τα χέρια τους. Και τα όνειρα γίνονται στάχτη...
Όπως θα γίνονταν και οι ίδιοι, μετά από την πολύ όμορφη και αρκετά πειστική παράσταση που το Βερολίνο τους επέλεξε για να παρουσιάσουν με αφορμή την επίσκεψη αντιπροσώπων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, που προσκλήθηκαν για να επιθεωρήσουν τις συνθήκες διαβίωσης στο συγκεκριμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης και να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι τι συνέβαινε. Μολονότι η ύπαρξη τέτοιων στρατοπέδων ήταν ευρέως γνωστή ήδη από τα μέσα τις δεκαετίας του 30, η ναζιστική προπαγάνδα τα παρουσίαζε απλώς ως σωφρονιστικά ιδρύματα. Οι ειδήσεις όμως για όσα συνέβαιναν εκεί πλήθαιναν, με αποτέλεσμα να ασκηθούν πιέσεις στους Γερμανούς αξιωματούχους να δώσουν κάποιες απαντήσεις. Έτσι αποφάσισαν να μεταμορφώσουν το στρατόπεδο συγκέντρωσης σε μια σχεδόν φυσιολογική πόλη και τους ετοιμοθάνατους κατοίκους του, που υπέφεραν, λιμοκτονούσαν και πέθαιναν από την πείνα, τα βασανιστήρια και τις αρρώστιες, σε χαρούμενους πολίτες, που έχαιραν άριστης φροντίδας, παρακολουθούσαν μαθήματα και συμμετείχαν σε ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες, έκαναν αμέριμνα βόλτες σε καταπράσινα πάρκα γεμάτα λουλούδια, σε ερωτευμένα ζευγάρια και σε παιδιά που έπαιζαν ξέγνοιαστα με τα παιχνίδια και τις σβούρες τους.
Θα αρκούσε μια λάθος λέξη. Μια αυθόρμητη κίνηση που θα πρόδιδε όσα οι Ναζί τους είχαν δασκαλέψει να λένε και να κάνουν, ένας κακός ηθοποιός, κάποιος που δεν έμαθε ή δεν κατάλαβε τα λόγια του, ένα λάθος σκηνοθετικό, κάποιος που δεν άντεξε και λύγισε, που έχασε την υπομονή του και σταμάτησε να παίζει, βγήκε από το ρόλο του και πρόδωσε το μυστικό της μακάβριας αυτής παράστασης που έμελλε να είναι και η τελευταία. "Ακόμα και εγώ ήθελα να φωνάξω" τους εξομολογείται στο τέλος ο Γερμανός Διοικητής του Στρατοπέδου (Karl Rahm) τον οποίο υποδύεται εξαιρετικά ο Νίκος Ψαρράς, σε μια ερμηνεία που ελίσσεται μοναδικά ανάμεσα στο παραλήρημα και τον σαρκασμό.
Όμως οι εκπρόσωποι της εβραϊκής "αυτοδιοίκησης" που είχαν επιλεγεί προσεκτικά από τους Ναζί έκαναν ότι ακριβώς τους είπαν. Εκτέλεσαν τις εντολές του Βερολίνου κατά γράμμα, αν δεν ήταν και εκείνο το κορίτσι να πει "Ρεβέκκα τρέξε έρχονται οι Γερμανοί...". Όμως δυστυχώς στο τέλος όλα πήγαν "καλά". Οι αντιπρόσωποι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού δεν είδαν και δεν άκουσαν τίποτα περίεργο, ασυνήθιστο, ύποπτο, επικίνδυνο, απειλητικό ή μακάβριο και έτσι έκλεισαν ήσυχοι πίσω τους την πόρτα του στρατοπέδου , την αναφορά τους για το Τερεζίν και τα μάτια τους μπροστά στην αλήθεια. Αμέσως μετά η Ναζιστική προπαγάνδα δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "Ο Χίτλερ χαρίζει στους Εβραίους μια πόλη".
Όσο η παράσταση στην Πειραιώς έφτανε προς το τέλος της, τόσο τα λόγια, οι εικόνες, τα πρόσωπα, οι κινήσεις αποκτούσαν τη δική τους σημασία, μέσα σε ένα αφηρημένο πλαίσιο λέξεων, εννοιών και νοημάτων που έως τότε πετούσαν από χείλη σε χείλη, πάντοτε στον ίδιο ρυθμό προσπαθώντας με επιμονή να εντυπωθούν στην σκέψη και ίσως περισσότερο στην ψυχή των ανθρώπων που είχαν ανάγκη να πιστέψουν έστω και για λίγο σε ένα ψέμα, παρόλο που φοβόντουσαν ή γνώριζαν τι πραγματικά συνέβαινε. Με την σκέψη ότι "όσο βρίσκεστε εδώ δεν βρίσκεστε πάνω στα τρένα" μεσολαβητές και ηθοποιοί πείστηκαν να συγκαλύψουν το έγκλημα που λάμβανε χώρα στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Μόνο που στο τέλος το τρένο ήρθε. Για όλους.
Και τώρα; Καταλαβαίνετε την μελαγχολία του ηθοποιού; Ένας ηθοποιός μπορεί να καρφώνει κάτι για ώρες και ταυτόχρονα μην κάνει τίποτα. Έτσι ακριβώς κύλισε και η ζωή των κρατουμένων στο Τερεζίν. Στο τέλος τα λόγια του Γερμανού αξιωματικού "όσα φοβόμαστε έχουν ήδη συμβεί" ηχούν σαν θλιβερή προειδοποίηση, ότι κάθε φορά που οι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους μπροστά στην αλήθεια, το τρένο πλησιάζει...
Κείμενο
Δέσποινα Ραμαντάνη
144.000
ήταν οι έγκλειστοι του Τερεζίν
35.000
από αυτούς πέθαναν από την πείνα
88.000
μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς και στους θαλάμους αερίων
17.000
άτομα επέζησαν μέχρι την απελευθέρωση
15.000
ήταν παιδιά κάτω των 16 ετών
από αυτά επέζησαν μόνο 100
*σύμφωνα με όσα αναγράφονται στον τοίχο της έκθεσης που συνοδεύει την παράσταση μετά την έξοδο των θεατών!
