"Μα πρέπει ή με τιμή να ζή ένας άντρας ή να πεθαίνει με τιμή. Αυτό είναι." (στιχ. 479). Η Σύλβια Λιούλιου, τρία χρόνια μετά την παρουσίαση του Σολωμικού
Λάμπρου, επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών και συναντά έναν δημιουργικό πυρήνα
νέων καλλιτεχνών που εγκαινιάζουν με τον Αίαντα (γραμμένος περίπου το 450 π.Χ.)
την έρευνά τους πάνω στο αρχαίο δράμα. Στο κέντρο
της συνάντησής τους ο Αίας, ο πρώτος αυτόχειρας, ο αρχετυπικός
-στην κόψη της νεότητας- ήρωας, που υπερασπιζόμενος μέχρι θανάτου τις αρχαϊκές
αξίες, μοιάζει να αφήνει πίσω από την εφτάδιπλη ασπίδα του, σα «στοιχημένους»,
όλους τους υπόλοιπους ήρωες της σοφόκλειας δραματουργίας. Η παράσταση θα φιλοξενηθεί στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου 31 Ιουλίου και 1η Αυγούστου.
Ιστορικά ήταν πρώτος ο Αισχύλος, που πραγματεύτηκε τον βίο του Αίαντα με τα έργα του "Όπλων κρίσις", "Θρήσσαι", "Σαλαμίνιοι" από τα οποία δεν διασώζονται παρά μόνο αποσπάσματα. Ολοκληρωμένη τραγωδία είναι μόνο αυτή του Σοφοκλή παρόλο που πολλοί άλλοι επίγονοι των τραγικών ασχολήθηκαν με την ιστορία του σαλαμίνιου ήρωα.
Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου ο Αίαντας έχει θυμώσει γιατί θεωρεί ότι άδικα δεν του αποδόθηκαν τα όπλα του Αχιλλέα και μανιασμένος κυρίως με τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα αποφασίζει να τους σκοτώσει. Η Αθηνά όμως του σκοτίζει το μυαλό έτσι ώστε αυτός να επιτεθεί στα κοπάδια του στρατοπέδου, νομίζοντας πως εφορμά εναντίον των εχθρών του. Όταν συνέρχεται και καταλαβαίνει τί έκανε, θεωρεί ότι ντροπιάστηκε και αποφασίζει να δώσει τέρμα στη ζωή του. Ούτε η σύζυγός του Τέκμησσα, ούτε ο αδερφός του Τεύκρος καταφέρνουν να τον μεταπείσουν. Μετά την αυτοχειρία του ήρωα, ο Μενέλαος και ο Αγαμέμνονας διατάζουν να μείνει άταφο το πτώμα του, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες και απειλές του Τεύκρου. Ο Οδυσσέας όμως δίνει τη λύση παρεμβαίνοντας και συμβουλεύοντας τον Αγαμέμνονα να επιτρέψει την ταφή, όπως είναι το δίκιο.
Από τον "πολιτισμό της ντροπής" στον "πολιτισμό της ενοχής" ;
Σηματοδοτεί η αυτοκτονία του Αίαντα το τέλος των αξιών του
αρχαϊκού κόσμου; Οριοθετεί η έριδα για την ταφή του μοναχικού ήρωα το πέρασμα
από τον «πολιτισμό της ντροπής» στον «πολιτισμό της ενοχής»;
Κατησχυμένος από τη μεροληπτική απονομή των όπλων του
Αχιλλέα στον Οδυσσέα, ο Αίας αποφασίζει εκδίκηση, τυφλωμένος όμως από τη μανία
που του στέλνει η Αθηνά, κατακρεουργεί τα κοπάδια των Αχαιών. Ταπεινωμένος, ο
ομηρικός ήρωας επιλέγει τον θάνατο.
Ηρωική vs Σχετικής Ηθικής
Ο Αίας αναφέρεται ως ο δεύτερος πιο ανδρείος μεταξύ των Αχαιών μετά τον Αχιλλέα. Η αρετή στον κόσμο του είναι συνώνυμη με την τόλμη και την ανδραγαθία. Στον αντίποδα του ήρωα όμως βρίσκεται ο Οδυσσέας, εκείνος που έκανε τον τρελό για να αποφύγει τον πόλεμο αλλά και εκείνος που αργότερα τελικά θα τον κερδίσει με την πονηριά του και την ευστροφία του. Κατά τη διεκδίκηση των όπλων του Αχιλλέα, νικητής κρίνεται ο Οδυσσέας ως φορέας της νέας αρετής, της ευστροφίας και ο Αίας, ο γενναιότερος των Αχαιών ντροπιάζεται. Με αυτόν τον τρόπο βάλλεται η αριστοκρατική, ηρωική ηθική που ενσαρκώνει ο Αίας και ανατέλλει η νέα «σχετική» ηθική του Οδυσσέα. Ο Αγαμέμνονας το λέει ξεκάθαρα:
« ...γιατί
δεν είναι οι μεγαλόκορμοι, μηδ’όσοι
τις πλάτες έχουν τις φαρδιές, που στέκουν
και πιο άσφαλτα, μα παντού πρώτοι βγαίνουν
όσοι έχουν γερό νου...» (1250)
δεν είναι οι μεγαλόκορμοι, μηδ’όσοι
τις πλάτες έχουν τις φαρδιές, που στέκουν
και πιο άσφαλτα, μα παντού πρώτοι βγαίνουν
όσοι έχουν γερό νου...» (1250)
Ο Αίαντας είναι ο πρώτος -από τα σωζόμενα έργα του Σοφοκλή - ήρωας από μία σειρά αυτοχείρων πρωταγωνιστών. Όταν η ηθική του συγκρούεται με αυτήν του κατεστημένου, επιλέγει το θάνατο για να σώσει την τιμή του. Απομονωμένος και ξεκομμένος από το περιβάλλον του, αναζητά τη λύτρωση στον άλλο κόσμο.
Πληροφορίες για την παράσταση
Μετάφραση: Παναγής Λορεντζάτος
Για τις
ανάγκες του θεατρικού ανεβάσματος του Αίαντα, κομμάτια της ιστορικής
φιλολογικής μετάφρασης (και εξήγησης) του καθηγητή Παναγή Λορεντζάτου σε πεζό,
στη δημοτική (1932) ξανακοιτάχτηκαν από τον Νίκο Α.
Παναγιωτόπουλο.
Σκηνοθεσία
Σύλβια Λιούλιου
Σκηνικά - Κοστούμια
Μαγδαληνή Αυγερινού
Μουσική
Άγγελος Τριανταφύλλου
Επιμέλεια Κίνησης
Χαρά Κότσαλη
Φωτισμοί
Δημήτρης Κασιμάτης
Βοηθός σκηνοθέτη | Φωτογραφίες
Γκέλυ Καλαμπάκα
Οργάνωση Παραγωγής
Μανόλης Σάρδης / PRO4
Ερμηνεύουν
Χάρης Φραγκούλης [Αίας] – Βραβείο Δημήτρης Χορν 2013
Κωνσταντίνος
Αβαρικιώτης
Σοφία Κόκκαλη
Μιχάλης Σαράντης - Βραβείο Δημήτρης Χορν 2015
Άγγελος Τριανταφύλλου
Θάνος Τοκάκης - Βραβείο Δημήτρης Χορν 2011
Νικόλας Χανακούλας
