Ενθουσίασε και προβλημάτισε χθες η (Α)πολλωνία του Κρυστόφ Βαρλικόφσκι που έκανε πρεμιέρα στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.
Με το πρώτο γράμμα της σε παρένθεση να παραπέμπει στην προ συστάσεως του Πολωνικού κράτους εποχή, όπου τα κοριτσάκια βαφτίζονταν Απολλωνία για να ακούνε το Πολωνία, η παράσταση - σύνθεση κειμένων από την Ορέστεια, την Άλκηστη, τις Ευμενίδες του Τζόναθαν Λίτελ και την Ελίζαμπεθ Κοστέλο του Κούτσι, περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της οικογενειακής τραγωδίας, όπως την συναντάμε στον Οίκο των Ατρειδών, στην οικογένεια της Άλκστης και της Απολλωνίας Μαχτσύνκα , μιας Πολλωνής που έχασε την ζωή της κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στην προσπάθειά της να σώσει 25 Πολλωνοεβραίους.
Χρησιμοποιώντας γνωστά αισθητικά μοτίβα , όπως αυτό ενός μη-χώρου από τζάμι που μεταμορφώνεται σταδιακά πότε σε σαλόνι και πότε σε τουαλέτα , όπως και στο "Ένα Λεωφορείο" που παρουσιάστηκε πέρσι στο Φεστιβάλ Αθηνών με πρωταγωνίστρια τη Ιζαμπέλ Υπέρ, μια ροκ μπάντα με την Ρενάτε Τζέτ να μας άλλοτε να μας βουτά στην μελαγχολική δύναμη ενός ταγκό και να μας στροβιλίζει στα βήματα ενός παθιασμένου έρωτα που ζητά ακόμα μια Κυριακή με τον ή την αγαπημένο/ νη του μέσα από τους στίχους του (ερμηνευμένου από τον Mieczysław Fogg) "Ostatnia niedziela", και άλλοτε να μας ξεσηκώνει από τα καθίσματά μας με τις ροκ ιαχές της, παράλληλες βιντεοπροβολές και μικροφωνικές εγκαταστάσεις, ο Βαρλικόφκσι βάζει τους ήρωες του να στοχάζονται από σκηνής γύρω από την έννοια της θυσίας και την ηθική του πολέμου, απευθύνοντας ρητορικές ερωτήσεις προς το κοινό και αφήνοντας τις απαντήσεις να αιωρούνται είτε σε μυθολογικούς συμβολισμούς είτε στο υποσυνείδητο μας.
Μιλώντας μέσα από τα λόγια ενός αξιωματικού των Ες-Ες- που ίσως παραπέμπει και στον Dr. Max Aue , τον ήρωα του Τζόναθαν Λίτελ στις Ευμενίδες, ο Αγαμέμνονας του Βαρλικόφσκι- σε έναν συγκλονιστικό και αληθινό μονόλογο- διαβάζει ανάποδα την ηθική του πολέμου και τις θηριωδίες των Ναζί, μπαίνοντας από την πλευρά του θήτη, του φονιά, του μαζικού εκτελεστή και δικαιώνοντας τον μέσα από την ηθική του πολέμου, ενός πολέμου που ακόμα και όταν τελειώσει, συνεχίζεται . " Αν δεν έχετε ζήσει σε εποχή ή σε χώρα που είδατε την οικογένεια σας να σφαγιάζεται ή αναγκαστήκατε και εσείς να σκοτώσετε τον διπλανό σας, τότε πηγαίνετε σπίτι σας και κάντε τον σταυρό σας. Γιατί μετά από έναν πόλεμο κανείς δεν μπορεί να πει δεν θα σκοτώσω ποτέ , μονάχα ελπίζω να μην σκοτώσω. Δεν είσαστε καλύτεροι από εμένα μονάχα πιο τυχεροί (που δεν αναγκαστήκατε ακόμα να σκοτώσετε)", λέει ο αξιωματικός που λίγο αργότερα μοιάζει να παραλυρεί ξεκινώντας την φράση του με το "Θα ήθελα να ήμουν γυναίκα, γυμνή και ξαπλωμένη με τα πόδια ορθάνοιχτα" και συνεχίζοντας με την συμβολή του προστάτη στην ανδρική ικανοποίηση κατά την σεξουαλική πράξη, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο θεός έδωσε στον άνδρα τον πόλεμο και τον προστάτη για να τον αποζημιώσει που δεν τον έκανε γυναίκα.
Η τραγωδία του οίκου των Ατρειδών που ξεκινά με την θυσία της Ιφιγένειας και τελειώνει με την μητροκτονία του Ορέστη, διατρέχει μεγάλο μέρος της παράστασης, βάζοντας αρχικά την Ιφιγένεια να παροτρύνει την μητέρα της να μην την θρηνήσει αφού θρήνος δεν υπάρχει εκεί όπου δεν υπάρχει τάφος, αργότερα τον Ορέστη να ντύνεται ποτε γυναίκα υπάλληλος από την Υπηρεσία Ψυχολογικής Υποστήριξης της Πρόνοιας για να ξεγελάσει την μητέρα του και να την δολοφονήσει, και πότε παρουσιαστής σε ψυχαγωγικό σόου μαζί με την μητέρα του, αποφασίζοντας στο τέλος να την κάψει κάνοντας διαρκείς αναφορές στο Οιδιπόδειο που υποβόσκει στην σχέση των δυο.
Από την άλλη πλευρά η όψη ενός ολόγυμνου γκέι Απόλλωνα- με τις λέξεις σεξ και αγαπη γραμμένες με μπλέ μπογιά στο στήθος του και στην πλάτη του το εβραϊκό αστέρι κρεμασμένο από μια κρεμάλα και το σύμβολο της ειρήνης - να παραπέμπει στο αρσενικό αντίστοιχο της Απολλωνίας, που προσπαθεί να τουμπάρει τον θάνατο για να μην πάρει την ζωή της Άλκηστης , προτάσσοντας τα ιδανικά της ειρήνης, της φιλίας και της αγάπης γίνεται αντίβαρο στην σκληρότητα που εμπεριέχει απόφαση κάποιου να απαρνηθεί την ζωή του, τον κόσμο, όσους αγαπά και τον αγαπούν για πάντα.
Εξαιρετικά αληθινή επίσης η στιχομυθία ενός σύγχρονου ζευγαριού - μοιάζει με σύγχρονη εκδοχή του Άδμητου και της Άλκηστης- με έναν δημοσιογράφο που τους θέτει ερωτήματα για την σχέση τους. Απαντήσεις ριζικά διαφορετικές προδίδουν τις αντιθέσεις αναμέσα τους , οι οποίες όμως φαίνεται να γεφυρώνονται τελικά στην σιωπή και των δυο μπροστά στο ερώτημα "Θα πέθαινες για εκείνον ή για εκείνη;"
Πόσο έγκλημα κρύβει μια θυσία; Πόση θυσία κρύβει ένα έγκλημα; Θυσιάζεται άραγε κάποιος που αναγκάζεται να σκοτώσει επιλέγοντας ένα δρόμο που δεν έχει γυρισμό για την συνείδησή του; Θυσιάζεται κάποιος που επιλέγει εκούσια να πεθάνει στερώντας όταν στερεί εκτός από την δική του ζωή και την ζωή του αγέννητου παιδιού του για να σώσει ένα άλλο παιδί, όπως στην περίπτωση της εγγύου Απολλωνίας που τελικώς θυσιάζει την δική της ζωή και την ζωή του παιδιού της για να σωσεί ένα άλλο παιδακι;
Θυσία και φόνος μοιάζουν με δυο όψεις του ίδιου νομίσματος που αμφισβητεί και αποδομεί την έννοια και την ηθική και των δυο πράξεων φτάνοντας στα όρια ίσως του κυνισμού, προκαλώντας συχνά ηθικές ενστάσεις και επιφυλάξεις και αφήνονας χώρο για να επαναπροσδιορίσει την σχέση μεταξύ τους και να διαμορφώσει την δική του άποψη γύρω από τα κίνητρα και τις συνέπειες τους. Φέρνοντας στο μυαλό μας κάτι από τις φράσεις "αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα" , "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", "μην κρίνεις για να μην κριθείς" ή "αναμάρτητος πρώτος το λίθον βαλέτο..." ο Βαρλικόσφκσι μοιάζει να εξαγνίζει την ηθική της αμαρτίας και σπιλώνει την ιερότητα της αυταπάρνησης συνθέτοντας ένα εμπριστικό κείμενο με λεκτικές ακρότητας και σκηνικές υπερβολές που σε ξαφνιάζουν άλλοτε ευχάριστα και άλλοτε δυσάρεστα κρατώντας όμως διαρκώς ανοιχτή την πόρτα προς ένα κόσμο όπου τίποτα από όσα καθορίζουν και στιγματίζουν την ανθρώπινη μοίρα και την ανθρώπινη φύση δεν έχουν σημασία, σε ένα κόσμο χωρίς θύτες χωρίς θύματα, χωρίς δικαίους και αδίκους, χωρίς αθώους και ενόχους, χωρίς καμία δίκη και χωρίς κανέναν δικαστή!
